Özet
Bu çalışma, Türkiye merkezli bir sivil toplum kuruluşu olan İHH’nın kriz dönemlerinde Gazze, Suriye ve Sudan gibi bölgelere yaptığı yardımların Türk kamu diplomasisine etkisini araştırmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma Suriye’nin kuzeyinde 50 İHH faydalanıcısı ile anket tekniği kullanılarak, nicel veri yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre kriz bölgelerinde İHH tarafından yapılan yardımlar sonrasında katılımcıların %88’i Türk kültürüne olan ilgilerinin arttığını ifade etmiştir. Bu veriler doğrultusunda, kriz bölgelerine yapılan insani yardımların Türk kamu diplomasisine olumlu katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kamu Diplomasisi, insani yardım, İHH, kriz bölgeleri, Suriye, Sudan, Gazze
Giriş
Kamu diplomasisi, diğer ülkelerin ihtiyaçlarını, kültürlerini, halklarını anlama; mesajların aktarılması, hatalı algılamaların düzeltilmesi, ortak amaçlar için uygun zeminlerin tespit edilmesi hedefleri ile ortaya konulan ilişki geliştirme yöntemidir. (İletişim Başkanlığı, 2022) Kamu diplomasisi modern çağlarda ortaya çıkan bir kavram olmasına rağmen yüzyıllardır farklı şekillerde dünyada örneklerini gösteriyor. Soğuk savaş dönemiyle birlikte etkisi artan kamu diplomasisi araçları Türkiye için de önemli bir yer edinmiştir. Kamu diplomasisinin kamuoyunu etkilemek için farklı alanlarda aktörleri vardır. Bu aktörler öncelikle devlet ve devlet dışı aktörler olarak ikiye ayrılır. (İletişim Başkanlığı, 2022) Sivil Toplum Kuruluşları da bu aktörler arasında önem teşkil edenlerden birisidir. İHH İnsani Yardım Vakfı (2024), 123 ülkede 11 milyondan fazla insana yardım faaliyeti göstermektedir. Bu durum İHH’yı en fazla ülkede yardım yapan Türk STK haline getirmiştir. İHH sadece yardım faaliyetlerinde değil aynı zamanda insani diplomasi ve insan hakları alanlarında da faaliyet göstermektedir. İHH gibi kuruluşların faaliyetleri, Türkiye’nin “yardımsever devlet” imajını pekiştirirken, aynı zamanda kriz bölgelerinde Türkiye’nin ismini güven, istikrar ve insaniyetle birlikte anılır hale getirmektedir. Özellikle geleneksel medya, sosyal medya ve uluslararası raporlarla görünür hale gelen bu yardımlar, klasik diplomasiden farklı olarak doğrudan halklara ulaşmakta ve Türkiye’nin yumuşak gücünü sahada inşa etmektedir. Bu yönüyle İHH’nın insani yardım çalışmaları, devlet dışı aktörler üzerinden yürütülen etkili bir kamu diplomasisi aracı olarak değerlendirilebilir.
- İHH
İHH İnsani yardım çalışmaları ile ünlenen bir Türk STK’dır. 1992 Bosna Savaşı esnasında Müslüman Boşnaklara yapılan gönüllü yardımlar ile çalışmalarına başlamıştır. 1995 yılında vakıf olarak yapılanıp resmi bir kurum haline gelmiştir.1995 yılında faaliyete geçmesi ile birlikte 5 Kıtada 123 ülkede faaliyet göstermeye devam etmektedir. Sadece acil insani yardım faaliyetleri değil, uzun vadede eğitim, sosyal hizmet, sağlık gibi konularda da yardımlarını sürdürmektedir. İHH öncelik sırasına göre savaş ve savaşın etkisinin sürdüğü bölgelerde, afet bölgelerinde, yoksulluk olan ülke ve bölgelerde faaliyet yürütmektedir. İHH insani yardım çalışmalarının yanı sıra insan hakları ve insani diplomasi alanlarında da faaliyet gösteriyor. Sahada ve masada savunmasız insanların haklarını gözetmeye çalışan İHH, kriz bölgelerinde sağlanan istikrarın diplomasi yoluyla da sürekliliğini sürdürmeye katkı sağlıyorlar.
İHH iletişim araçlarını kullanırken insan onuruna vurgu, dayanışma, umut ve adalet temalarını kullanmaya dikkat ediyor. Türk medyasına kıyasla uluslararası medyada daha evrensel bir dil kullanıyorlar. Türkiye’de genelde hikaye odaklı ve duygusal paylaşım yaparlarken, uluslararası kamuoyunda daha fazla veri ve rapor içerikli paylaşım yapıyorlar. Bu durum İHH’nın medya stratejilerinin hedef kitleye göre değiştiğini gösteriyor. Bu stratejinin kamu diplomasisine fayda sağladığı düşünülüyor.
1.1 İHH ve Kriz Bölgeleri (Gazze, Suriye, Sudan)
Bu çalışma kapsamında ele alınan Filistin, Suriye ve Sudan örnekleri yıllardır insani krizlerle karşı karşıya kalan bölgelerdir. İHH’nın buralarda yürüttüğü insani yardım, insani diplomasi ve savunuculuk çalışmaları onu bu bölgelerde önemli aktörlerden birisi haline getirmiştir. İHH; Gazze’li insanlar insani yardıma ulaşmakta her geçen gün zorluk çekmektedir. İHH’nın İsrail ablukasını yıkmak ve Gazze’ye insani yardım malzemesi ulaştırmak amacıyla 2010 yılında Türkiye’den yola çıkan gemisi Mavi Marmara, İsrail askerlerinin saldırısına uğramıştır. Bu durum İsrail-Türkiye ilişkilerini etkilemiş ve iletişim durma noktasına gelmiştir. Bu olay İsrail’in kamu diplomasisini de olumsuz yönde etkilemiştir. NATO üyesi devletlerin de STK’larının olduğu bu filoya saldırı yapan İsrail, dünya basınında tepkileri üzerine çekmiştir. Bu olay uluslararası arenada STK’ların politikaları nasıl etkileyebildiğine dair önemli bir çıkarım sağlamıştır.
Suriye krizinde, krizin başlangıcından itibaren İHH sahada görev yapan önemli sivil toplum aktörlerinden bir tanesi olmuştur. İç savaşın başından itibaren Suriyeli sivillere yönelik yardım tırları, briket ev projeleri ve lojistik merkezlerle bölgedeki mağduriyetin azaltılmasına katkı sunulmuştur. 2016 yılında kuşatma altındaki Halep’e “Halep’e Yol Açın” konvoyunu düzenlemiştir. Halep’ten 45 bin kişi güvenli bölgelere tahliye edilmiştir. (İHH, 2017) İHH’nın sahadaki bu çalışmalarının Türkiye’nin itibarına olumlu etki ettiği görülmüştür.
Sudan; uzun süredir yoksulluk, kuraklık ve çatışma ile mücadele eden ülkelerden bir tanesidir. İHH’nın Sudan bölgesinde hakimiyeti ve bilgisi oldukça fazladır. STK’lar kriz bölgesinde bire bir teması sağladığı için kimi zaman hükümetler, hükümetler arası kuruluşlar ve farklı aktörler STK’ların danışmanlığına ihtiyaç duymaktadır. İHH da bu bölgede sıcak temas sağladığı için Sudan konusunda danışmanlık vermiştir (Şahinoğlu, 2020). Bu da STK’ların aslında politikalara dolaylı yoldan temas ettiğini göstermektedir.
2. Yöntem
Bu çalışma nicel bir araştırmadır. Veri toplama aracı olarak anket tekniği kullanılmıştır. Anket, İHH’nın yürüttüğü insani yardım faaliyetlerinin kamu diplomasisine etkisini değerlendirmek amacıyla hazırlanmıştır. Araştırma, Suriye’nin Kuzeyindeki İHH faaliyetlerden yararlanan her yaştan ve gruptan faydalanıcılar ile yürütülmüştür. Cevaplanması beklenen sorular şunlardır;
AS1: Siz veya aileniz İHH’dan yardım aldınız mı?
AS2: İHH’dan ne tür destek aldınız? (Birden fazla seçebilirsiniz)
AS3: İHH’dan aldığınız destekten ne kadar memnunsunuz?
AS4: İHH’nın Türkiye merkezli bir insani yardım kuruluşu olduğunu biliyor muydunuz?
AS5: İHH yaptığı yardımların Türkiye hakkındaki düşüncelerinizi değiştirdiğinizi düşünüyor musunuz?
AS6:İHH’dan aldığınız yardımlar nedeniyle kendinizi Türkiye’ye daha yakın hissediyor musunuz?
AS7: İHH’dan yardım aldıktan sonra Türkiye’yi yakından tanımaya çalıştınız mı?
AS8: İHH’nın sosyal medyadaki insani yardım çalışmalarını gördünüz mü?
Araştırmanın amacına uygun soru taslağı hazırlanmıştır. İHH Suriye Medya Sorumlusu Mehmet Selim Tosun’un desteği ile çalışma Suriye’de İHH faydalanıcıları ile paylaşılmıştır. Toplamda 55 kişiye ulaşan bu ankette hatalı veriler silinmiş 50 farklı insanın görüş ve önerileriyle bu çalışma yürütülmüştür.
3. Bulgular ve Tartışma
Katılımcıların yaş gruplarına göre dağılımı: %30,89’u 18–24 yaş, %30,89’u 35–44 yaş, %15,3’ü 45 yaş üstü, %11,58’i 18 yaş altındadır. 46 kişi İHH’nın Türk bir STK olduğunu bildiğini ifade etmiştir. Katılımcıların büyük kısmı gıda, barınma, eğitim ve sağlık yardımlarından faydalandıklarını belirtmiştir. 32 kişi yardımdan memnun, 12 kişi kararsız, 6 kişi ise memnun değildir. Türkiye’ye dair olumlu görüş bildirenler 43 kişi iken, 44 kişi Türkiye hakkında daha fazla bilgi edinmek istediğini ifade etmiştir. 24 kişi İHH’nın sosyal medya paylaşımlarını sıklıkla gördüğünü söylerken 21 kişi bazen gördüğünü 3 kişi hiç görmediğini ifade etmiştir.
4. Sonuç ve Öneriler
Günümüzde STK faaliyetleri politika sahnesinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Bu önemli aktörü avantaja veya dezavantaja çevirmek de yine devlet stratejilerinin elindedir. Bu çalışmanın bulguları, İHH’nın insani yardımlarının Türkiye imajına olumlu katkı sağladığını göstermektedir. Geniş bir kitleye hitap eden İHH’nın, kriz bölgelerinde yürüttüğü insani yardım çalışmaları sonucunda katılımcıların %88’i Türk kültürüne olan ilgisinin arttığını ifade etmiştir. Yapılan bu yardımların Türk kültürünü yansıttığını ve faydalanıcılar için bu yardımların Türk kültürünü benimsemekte görülen ilk adım olduğunu görüyoruz.
İHH’nın Gazze, Suriye ve Sudan gibi kriz bölgelerinde yürüttüğü faaliyetler, kamu diplomasisi açısından stratejik bir enstrüman haline gelmiştir. Bu yardım faaliyetleri, hem sahadaki mağduriyetin azaltılmasına hem de Türkiye’nin küresel ölçekte pozitif bir aktör olarak algılanmasına katkı sağlamaktadır. Sahada görülen küçük bir Türk bayrağı, büyük bir yolculuğun başlangıcı olabilmektedir.
Duha Sıla KANTER
2025, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İnsani Yardım Çalışmaları Yüksek Lisans Öğrencisi
Kaynakça
Barış, İ., Ataman, E., & Aslan, Ş. B. (2021). Türkiye Merkezli Küresel Bir STK Olarak “İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı”(İHH)’nın Sosyal Çalışma Niteliğine Dair Bir Değerlendirme. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 5(1), 56-71.
Can, İ. (2013). Türkiye’deki İslami Eğilimli Sivil Toplum Kuruluşlarının Orta Doğu’ya Bakışı: İnsani Yardım Vakfı (İHH) Örneği. I. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi, 29.
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı. (t.y.). Kamu Diplomasisi Nedir? https://www.iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/Kamu_Diplomasisi_Nedir.pdf ,
İHH İnsani Yardım Vakfı. (2024). 2024 Yıllık Faaliyet Raporu. https://ihh.org.tr/public/publish/0/191/ihh-yillik-rapor-2024-web-1.pdf,
Karadağ, H. (2020). Uluslararası İlişkilerde Yeni Bir Boyut Kamu Diplomasisi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Mortaş, H., & Başarır, M. (2023). Türk İnsani Yardım Kuruluşlarının Yurt Dışında Yürüttüğü Sosyal Sorumluluk Uygulamalarının Türk Kamu Diplomasisine Yansıması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 26(2), 283-302.
Şahinoğlu, M. C. (2020). Sivil Toplum Kuruluşları (STK)’nın dış politikaya etkisi: İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı (İHH) özelinde insani yardım kuruluşları örneği
ROSTRA STRATEJİ 